1564
De edelen kiezen een narrenlivrei
In ’t beginsel van December [1563] des voorleden jaers waren by Gasper Schetz,
Heere van Grobbendonck, des Konings Thesaurier van de Finantien, ter maeltijdt
genoodt, den Grave van Egmont, den Marck-Grave van Bergen, den Heere van
Montigny, en meer andere diergelijcke Heeren, tusschen de welcken over tafel
onder ’t goedt-çier-maken, gesproken wierdt (’t zy by geval, gelijck de
Gouvernante uyt hun seggen bevestight, ofte voorwetens, ’t welck ick niet
sekerlick seggen kan) hoe dat men de over-groote kosten der livryen en kleedinge
der knechten matigen moghte: sy begonsten te prijsen de gewoonte der
Hooghduytsche Heeren, welcker knechten ’t geheel jaer door droegen een en de
selfde lere bockxen, en swart wollen-laecken kappoten ofte kasacken met mouwen,
sonder eenige kostelickheydt oft çieraet, behalven alleen aen ’t opperste van
hunne mouwen ontrent de schouderen eenige fluweele boorden oft banden, de
welcken sy vleugels noemden: voorts hunne middelen veel wijselicker bestedende
in ’t opvoeden van peerden, dewelcke hun ter oorloge dienen moghten.
Dit exempel heeft een yegelick seer wel behaeght, en over sulcks hebben
geliicker-handt besloten, dat sy voortaen alle kostelickheydt en pracht van
kleedinge der knechten, oft livreyen van verscheyde sijde lakenen, en kostelicke
stoffen achterlaten souden; ja oock alle verscheydentheydt van coleuren ofte
verwen, door de welcke elcker Heeren huysgesin en dienaren, voornamentlick de
lackeyen, onderkent wierden; en dat sy hier tegens al te samen aenveerden souden
eene gelijck-matige algemeyne kleedinge ofte livreye van eenerley verwe en
stoffe, en van gelijcke, een algemeyn merckteecken, ’t welck alle Heeren
knechten dragen souden: op dat dese veranderinge van kleedinge niet soude
toe-geschreven worden de spaersaemheyt van eenige in ’t besonder: dan dat dit
algemeyn merck-teecken te kennen geven soude de gelijckmoedigheydt en
eendrachtigheyt van herten, der gener die in dese drachte van kleedinge over een
gekomen waren.
Maer alsoo sy hier over in verschil vielen, wie van hun-lieden deser algemeyne
livreye, stoffe, coleur en merck-teecken instellen en uyt-spreken souden, hebben
sy sich beraden met den teerlinck, en is ’t lot op den Grave van Egmont
gevallen. D’welcke voor algemeyne stoffe der livreyen heeft ghekosen swart
wollen laken, en tot merck-teecken ingestelt, dat op de voorseyde fluweele
vleugels der kappoten met lange en breede mouwen, soude geborduert worden eenige
hoofden van menschen, en kapruynen van verscheyde coleuren ofte verwen, gelijck
de sotten droegen. Welcker vleugelen de Gouvernante daer na eenen aen den
Koning, als tot een toon-stuck overgesonden heeft: want nu alle de winckels der
borduer-werckers en kleer-makers vol waren van dusdanige kleederen en vleugels:
en ’t gemeyn volck altijdt gretigh, doch niet altijt verdoolt in ’t
door-snuffelen en oordeelen van dusdanige seldtsame nieuwigheden; nam dese
saecke waer, en gaf op de selve verscheyde vonnissen en uytleggingen.
Van sommige wierden de kapruynen toege-eygent aen den Kardinael, alsoo hy na ’t
gebruyck van dien hooghverheven staet, een diergelijck kapken achter van sijnen
hals afhangende pleegh te dragen. En de hoofden, seyden sy, dat waren den selven
Kardinael met sijnen aenhang den Hertogh van Aerschot, den Grave van Barlaymont,
en den President Viglius: waer uyt sy besloten, dat den Adel van ’t Nederlandt
hier door wilde te kennen geven, dat sy niet en waren die sotte-bollen (alsoo
hun den Kardinael somtijts scheldede) maer meer den Kardinael selfs, en alle de
gene die hem aenhongen. Anderen hier en tegen waren van gevoelen, dat den Adel
door dese hoofden en sots-kapruynen verstonden hun eygen selven, al oft sy den
naem van sotte-bollen aennamen; maer dat den Kardinael middeler-tijdt oock
verstaen soude, hoe gelijckmoedig, en eendrachtig dat dese sotte-bollen waren,
en over sulcks vreese moghte, dat onder de selve eenen Brutus schuylen mochte.
Maer Margarita de Gouvernante, hoe wel sy desen handel voor sachtsinniger
aensagh; vreesende nochtans dat het gemeyn volck door dese nieuwigheden
verwondert zijnde, de selve verkeerdelick opnemende, den oproer moghte voeden
ofte vermeerderen, heeft ernstelick met den Grave van Egmont en andere
Edel-lieden gehandelt, op dat sy, van ’t gene sy begost hadden, afstandt doen,
en die seltsame nieuwigheden (gewisse verweckselen van partijdigheydt)
achterlaten souden. Maer alsoo daer alreedts een groote menighte van kappoten
ofte kasacken, en boven de twee duysent van de voorseyde vleugelen gemaeckt
waren, heeft de Gouvernante haer vernoeght, met dat alleen de menschen-hoofden
en de sots-kapruynen van de mouwen (als de voornaemste oorsake van argernisse)
achtergelaten souden worden.
Het welck sy voorwaer, niet sonder swarigheyt verkregen hebbende, heeft hier en
tegen den Grave van Egmont in de selve plaetse doen stellen een bondel pijlen
t’samen gebonden: voorwendende dat dit was als het wapen van ’t Koningrijck van
Kastilien; hoe wel dat het meer geweest is een eygen merck-teecken oft
sinne-beeldt, niet van ’t Koningrijck, maer van de Catholijcke Koninginne
Isabella: ’t welck daer na aengenomen is geweest van de vereenighde Nederlanden,
die van den Koning afgeweken zijn; voorder verklarende, dat hy dit teecken ofte
sinne-beeldt bedacht en gestelt hadde, alleen om door ‘tselve sijner
medegesellen eendrachtigheydt in den dienst des Konings te betuygen, en aen een
yegelick te kennen te geven. Dies niet tegenstaende soo heeft even wel oock dit
merck-teecken groote op-spraecke van vele menschen geleden: de welcken nu niet
uyt de sots-kapruynen, maer uyt de pijlen in eenen bondel t’samen vervoeght, en
over sulcks soo veel te swarelicker om breken, de sorgelicke t’samenspanningen
der Edelen tegen den Kardinael bemerckten. Maer de Gouvernante, beternisse
verhopende uyt het verachte, scheen dat in dese saecke niet seer begaen en was:
alsoo sy oock op andere tijden bevonden hadde, dat eenige krygele en hartneckige
menschen, die andersins tot oproer gedreven zijn, door sachtmoedige toegevinge
ondertusschen vermorwt en beter versoent worden. Waer uyt gevolght is, dat de
gewoonte van alle ses maenden by lotinge te verkiesen yemant van den Adel, die
de kleedinge ofte livreye der Heeren knechten bedencken en in stellen soude,
noch vele jaeren hier na geduert heeft: tot ter tijdt toe dat ’t selvige soo
door ’t verbodt des Konings, als door andere nieuwigheden die daer opgestaen
zijn, achter-gebleven is.
Uit: Famiano Strada, De thien eerste boecken der
Nederlandtsche oorloge
(Dordrecht : Iacobus Savry, 1655) 197-201