Het Geuzenliedboek van 1576-1577
Een nieu Geuse Liede Boecxken 1576-77 – Een nieu Geuse Liede Boecxken/
Waerinne begrepen is den gantschen Handel der Nederlantscher
gheschiedenissen/ dees voorleden acht Jaren tot die Peys toegedraghen/
eensdeels in Druck wtghegaen/ eensdeels nu nieu by gheuoecht. Mitsgaders sommige
schoone Refereynen ten seluen Propooste dienenden hier achter by ghestelt.
Nieu [!] nieulick vermeerdert ende ghecorrigeert. Pro Lege, Rege.
[Antwerpen?, 1576-1577?]. Gottingen
NSUB: 8 H Holl II 2551 RARA.
Geuzenliederen hangen regelrecht samen met onze Opstand tegen Spanje en
‘Rome’ in de zestiende eeuw. Door middel van deze liederen werd er nl.
gereageerd op de geloofsstrijd die destijds speelde, maar ook het verloop van de
opstand werd hierin beschreven. Geuzen-liederen kunnen de vorm van een
historielied of een geestelijk lied hebben, maar ook die van een spot-, strijd-
of schimpliederen. De liederen werden meestal op een bekende melodie geschreven.
De
liederen werden op losse vellen gedrukt en voor weinig geld verkocht. Op een
gegeven moment werden deze liederen verzameld en gebundeld. Op deze manier
ontstond het Geuse Liede Boecxken. Het drukken van deze boeken was niet
zonder gevaren, aangezien de teksten behoorlijk anti-rooms-katholiek en
anti-Spaans waren. Om deze reden wordt er vaak geen of een vals drukadres
vermeld. De liederen werden in principe chronologisch geordend. Het
geuzenliedboek is daarom een soort geschiedenisboekje in liedvorm. Verschillende
onderwerpen en gebeurtenissen komen in het Geuzenliedboek aan de orde. Het
bekendste lied hieruit is het Wilhelmus. Er zijn verschillende drukken van het
Geuzenliedboek bekend.
Het eerste liedboek stamt waarschijnlijk uit 1574,
maar deze druk is tot dusver nog niet teruggevonden of is verloren gegaan. Tot
enkele jaren geleden stamde de oudst bekende druk uit 1581, maar in 1996 kwam
een nog oudere druk boven water; het Geuzenliedboek van 1576-1577.
Het Geuzenliedboek van 1576-1577 bevindt zich in de Niedersächsische
Staats- und Universitätsbibliothek te Göttingen.
Het nieuw gevonden boekje – zonder jaar, plaats of naam – kon op grond van
historisch en typografisch onderzoek aan een bepaalde drukker worden
toegeschreven en het kon bovendien worden gedateerd. Het bleek rond 1577 te zijn
gedrukt door Jan Canin te Dordrecht.
Wanneer er een nieuwe uitgave verscheen, waren er vaak liederen geschrapt of
bijgevoegd. Er zijn dus tussen de verschillende drukken verschillen in de
samenstelling van het liederenbestand aan te wijzen. Het Geuzenliedboek van
1576-1577 biedt ons enkele nog onbekende teksten: twee refreinen (Een schoon
Refereyn/ ende een nieu Liedeken van Amsterdam f147r-f147v en Refereyn
f147v-f151r) en twee liedjes (Een ander nieu liedeken van Leyden
f90v-f91v en Van die afwijkinghe van Alckmaer f105v-f106v). De laatste
drie zijn nu te vinden op de website.
Tineke
Janzen
Meer informatie over het Geuzenliedboek:
http://www.dbnl.nl/tekst/_geu001geuz01/
http://cf.hum.uva.nl/dsp/ljc/geuzenliedboek/
Bibliografie
Bruin, M. de: Een nog ouder geuzenliedboek: de Wilhelmustekst in
[1576-1577?]. Ongepubliceerd artikel.
Kuiper E.T. en P. Leendertz Jr.: Het geuzenliedboek naar de oude drukken uit
de nalatenschap van E.T. Kuiper. 2 dln. Zutphen: Thieme, 1924-1925.