Pacciotto, Francesco
Urbino, 1521 - Urbino, 13 juli 1591
Francesco Pacciotto, in 1521 te Urbino geboren, genoot reeds op jeugdige
leeftijd een goede reputatie als architect. In de jaren veertig meette hij te
Rome gebouwen uit de Oudheid op en was hij lid van de Accademia della Virtù, de
instelling die zich bezighield met de bestudering en vooral ook de illustratie
uit Vitruvius' tien boeken over architectuur. In 1558 paste Pacciotto de
ontwerpen aan voor de voortzetting van de bouw van het Palazzo Farnese te
Caprarola en maakte hij een nieuw ontwerp voor het Palazzo Farnese te Piacenza.
Op 1
september 1558 vertrok Pacciotto naar de Nederlanden om in dienst van
Emanuel Filibert van Savoye te treden.
Hij visiteerde met Ascanio Della Cornia de steden
Béthune,
Atrecht, Grevelingen en
Boulogne-sur-Mer. Kort daarop werd
Pacciotto beonoemd tot hoofdingenieur voor geheel 'Fiandra' (de Nederlanden).
Vanuit Brussel bleef hij adviezen geven over de bouw van het Palazzo Farnese te
Piacenza en van een huis voor Annibale Caro te Rome. Tevens maakte hij een
ontwerp voor een koninklijk paleis te Brussel. In 1559 reisde hij in gezelschap
van Emanuel Filibert, via Bresse, Lyon en Marseille naar Nice, waar hij trouwde
met een vijftienjarig meisje, dat hem elf zonen zou geven. In 1560 maakte hij
een tocht door Piemonte om de vestingen, kastelen en andere versterkingen te
visiteren. Het jaar daarop benoemde Filips II hem tot hoofdingenieur van de 'Stato
di Milano', de functie die vóór hem door Olgiati was bekleed. Filips had
blijkbaar een bijzondere bedoeling met deze eervolle toekenning. Op 13 oktober
1561 vroeg Filips Francesco Pacciotto naar Spanje te komen. In Spanje aangekomen
liet Filips hem enige tekeningen zien van forten langs de Spaanse en Afrikaanse
kust, waaronder die van Goletta Nuova. In diezelfde tijd maakte Pacciotto
tekeningen voor de kerk en het klooster van El Escorial. Minder dan een jaar
later keerde hij naar Italië terug. Op 7 september 1562 werd Pacciotto
aanbevolen bij de onderkoning van Napels om de versterkingen in het Rijk van
Napels te controleren. Vanaf dat moment zou hij geen civiele
architectuurprojecten meer uitvoeren. In 1564 ontwierp hij in opdracht van
Emanuel Filibert de citadel van Turijn, wellicht de sterkste citadel van dat
moment.
Alva vroeg
Emanuel Filibert of hij Pacciotto met zich mee kon nemen naar de Nederlanden.
Onderweg visiteerde hij met Serbelloni o.a. de
fortificaties van Dole en Gray en maakte hij een ontwerp voor de
verdedigingswerken van Thionville. In Brussel presenteerde Pacciotto zijn plan
voor de citadel van Antwerpen. Alva wilde Pacciotto voor andere opdrachten
houden, maar Pacciotto keerde in januari 1568 naar Italië terug, toen betalingen
uitbleven: zijn vrouw en kinderen leden gebrek. Alva's herhaalde verzoeken aan
de koning om erop toe te zien dat de vrouw van de ingenieur zou krijgen wat haar
toekwam, liepen op niets uit en Pacciotto zou niet meer naar het noorden
terugkeren.
In 1571 werd
hij benoemd tot 'Ingegnere dello Stato Pontificio' en zou hij o.a. een tenaille
buiten het kasteel van Ancona ontwerpen. Opvallend is dat reeds vanaf de
zestiende eeuw diverse geschiedschrijvers Pacciotto in verband brengen met
ontwerpen voor diverse citadellen in de Nederlanden en vermelden dat hij in de
citadel van Vlissingen in mei
1572 zou zijn opgehangen. Zijn naam is echter verward met die van Pedro Alvarez
Pacheco, een bloedverwant van de hertog van Alva. Het was deze Pacheco die werd
opgeknoopt te Vlissingen. Pacciotto daarentegen zou in werkelijkheid nog bijna
twintig jaar levens alvorens hij op 13 juli 1591 in zijn geboortestad Urbino
overleed.
Charles van den Heuvel
Literatuur
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden XV (Haarlem,
1872) 11-12
Biographie Nationale de Belgique: niet opgenomen
Nationaal Biografisch Woordenboek: niet opgenomen
Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek V (Leiden, 1921) 418 (P.J.
Blok)
Bovenstaande tekst verscheen eerder in: 'Papiere bolwercken' : de introductie
van de Italiaanse stede- en vestingbouw in de Nederlanden (1540-1609) en het
gebruik van tekeningen / Charles van den Heuvel. - Alphen aan den Rijn :
Canaletto, 1991. - 247 p. : ill. ; 32 cm Ook verschenen als proefschrift
Groningen, 1991. - Bibliogr.: p. 229-240. - Met reg en samenvatting in het
Engels. ISBN 90-6469-657-8 geb, pag. 155-156. Met vriendelijk dank aan uitgever
Canaletto.
Bartolomeo Campi successor to Francesco Paciotto in the Netherlands : a
different method of designing citadels: Groningen and Flushing / Charles van den
Heuvel
In: Architetti e ingegneri militari Italiani all'estero dal XV al XVIII secolo:
I, (1994), p. 153-167. Met samenvatting in het Italiaans.
Plaatsingscode UB Leiden: DOUSA 55 9723-9724
Francesco Paciotto architetto militare / Alessandra Coppa. - 1. ed. - Milano
: Unicopli, c 2002. - 229 p. : ill. ; 24 cm. - (Teoria, storia e tecniche della
conservazione). Regesto documentario e trascrizioni": p. 146-191. - Includes
bibliographical references (p. 193-229). ISBN 88-400-0728-8
Francesco Paciotti : architetto urbinate (1521-1591) / Nadia Ragni. - Urbino
: Accademia Raffaello, c 2001. - 200 p., [32] p. of plates. : ill. ; 24 cm.
Chiefly in Italian; some documentation in Latin. - Includes bibliographical
references (p. 179-188) and indexes.
Edmond Poullet ed., Correspondance du cardinal de
Granvelle, 1565-1586 (12 dln., Bruxelles, 1877-1896) III, 88
Friedrich Schiller, Geschichte des Abfalls der vereinigten
Niederlande von der spanischen Regierung (oorspronkelijke uitgave: Leipzig,
1788) in: Schillers Werke : Nationalausgabe XVII: Historische Schriften : erster
Teil. Karl-Heinz Hahn ed. (Weimar, 1970), S. 269, 304.